Çek Mağduru

* ÇEKLERDE İLERİ KEŞİDE TARİHİ (P0STDATE)

Avukat Şamil DEMİR

Hükümetin piyasaları rahatlatma tedbirleri kapsamında ilginç bir kanun değişikliği yapıldı. Hukukçulara hukuk fakültesi sıralarında yüzlerce kere tekrar edilerek öğretilen, “çekte vade olmaz, ibrazında ödenir” kuralı geçici olarak askıya alındı. Böylece ülkemizde bono gibi vadeli bir ödeme aracı olarak kullanılan çeklerin bu kullanımı kanunlaştırılarak, çeklerin 31.12.2009 tarihine kadar, -vade olarak anlaşılan- keşide tarihinden önce ibrazı “geçersiz” kılındı. Yani elinde ileri tarihe keşide edilmiş bir çek olan vatandaş, bunu bankaya ibraz ettiğinde karşılığını tahsil edemeyecek ve bu çekler o anda kaşılığı yoksa, karşılıksız olduğuna dair şerh verilemeyecek.
Bu düzenlemeyle sakat oluşmuş bir teamülün korunmaya ve çeklerin gününden önce yazılmasının önüne geçilmeye çalışıldığı, böylece ticaretteki sıkışıklığın önüne geçilmeye çalışıldığı açıktır. Ancak bu durum alacaklıların çek alırken dikkate aldığı, ibrazında karşılığını alabilme güvencesini ortadan kaldırılmış bulunmaktadır. Ticari hayatımızdaki bu sıkıntılı dönemde, borçlusunun zor duruma düştüğünü ve alacağını çekin gününü beklerse alamayacağını anlayan alacaklının hareket alanı daraltılarak, yeni bir ödemeden kaçma ve kaçınma imkanı yaratılmıştır.
Sessiz sedasız getirilen bu düzenleme uygulmada da birçok karışıklığa ve aksamaya neden olacaktır. En başta çeki ibraz eden hamil ile bankalar karşı karşıya getirilerek, ticari hayatta gereksiz bir sürtüşme ve güvensizlik ortamı yaratılmış olacaktır. Kanunun uygulanmasından haberi olmayan memurların karşılıksız olarak arkalarını yazdıkları çekler, icra takibine konu olduğunda, borçlu borca itiraz ederek takibi durdurabilecektir. Geçersiz bir şekilde yazılmış olan bu çekler, kambiyo senedi özelliği taşımadığından birçok itiraza konu olabilecektir. Ayrıca bu çekler hakkında karşılıksız çek keşide etme suçu da oluşmayacağından savcılıklarca takipsizlik karları verilmesi sözkonusu olacaktır. Bu durum mahkemeleri 2009 yılı sonuna kadar oldukça meşgul edeceğe benzemektedir.
Düzenleme 18.02.2009 tarihinde kabul edilen ve torba yasa olarak tabir edilen, 5838 sayılı, “Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ‘un” 18. maddesiyle, Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması (!) Hakkındaki Kanuna eklenen geçici 2. madde ile getirilmiştir:

MADDE 18- 19/3/1985 tarihli ve 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanuna aşağıdaki geçici madde eklenmiştir. “GEÇİCİ MADDE 2- 31/12/2009 tarihine kadar, üzerinde yazılı keşide tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.”

* ÇEKLERDE İLERİ KEŞİDE TARİHİ (P0STDATE)

Avukat Rahmi Ofluoğlu
1.
Dünyada bizdeki uygulamanın benzeri yoktur. Bizdeki karşılıksız çek uygulaması hem ceza hem hukuk davaları açısından bir ortaçağ uygulamasıdır. Adli para ve neticede uygulanan hapis cezaları bir garabettir . Size bu konu da Prof. Dr. Hayri Domaniç’in konu ile ilgili makalesini okumanızı öneririm. Benin wordpress blog’da var bu yazı. Ayrıca benim bu konuda yorumlarım aynı sayfada. Postdate çeklerle ilgili size bir bölümünü burada sunacağım.

EK BİLGİ

II. Postdate çeklerde ibraz
1. Genel olarak
İleri keşide tarihli olarak düzenlenen postdate çeklerin de TTK’nın 708 inci maddesinde belirtilen süreler içerisinde ibraz edilmelerinin gerektiği kabul edilmiştir. Ancak postdate çekler açısından bu süreler ne zaman başlayacaktır? Bu soruya hem doktrin(8), hem de Yargıtay(9), TTK’nın 708/5 inci maddesinde belirtildiği üzere, ibraz süresinin keşide tarihinden itibaren başlayacağı şeklinde cevap vermektedir.
2. Keşide tarihinden önce ibraza bağlanan hukukî sonuç
İleri tarihli çekler açısından gündeme gelen bir sorun da, bu çeklerin keşide tarihinden önce ibraz edilip edilemeyeceğidir. TTK’nın 707/2 nci maddesine göre, söz konusu çekler keşide tarihinden önce bankaya ibraz edilebilecektir. Gerçekten anılan madde hükmü, çek keşide edilmesi sırasında keşide tarihinin değil de, ileri bir tarihin çeke keşide tarihi olarak yazılmasına olanak tanıdığı gibi, bu şekilde düzenlenilen çeklerin belirtilen bu ileri tarih gelmeden önce, bankaya ibraz edilmesine ve karşılığı varsa ödenmesine izin vermektedir. Mehaz kanunda “ödenebilir” (payable, zahlbar), şeklinde kaleme alındığı hâlde, bizim Ticaret Kanunumuzda bu durum “ödenir” şeklinde ifade edilmiştir. Kanunda belirtilen şekilde ifade edilmiş olmasına karşın, genel görüş, “ödenir” kelimesinin ne zorunluluk ne de bankanın inisiyatifine bırakmayı ifade ettiği yönündedir.(10) Bundan anlaşılması gereken, keşide tarihinin gelmemiş olmasının, ödemeye engel teşkil etmediğidir.(11)
a. Karşılaştırmalı hukuktaki durum
Karşılaştırmalı hukuktaki uygulamalara göz attığımızda, Fransız mahkemesi, 1945 yılında vermiş olduğu bir kararında, keşide tarihinden önce ödemeye ibraz edilip de, karşılıksız çıkan ileri keşide tarihli çek hakkında, karşılıksız çek yaptırımlarını uygulamamış, keşideciyi sadece açık kalan tutarın binde altısı oranında bir cezaya mahkûm.(12)
Almanya uygulamasında ise, keşide tarihinden önce ibraz edilen çeklerin karşılığı varsa ödenmekte, yoksa hiçbir işleme tâbi tutulmadan senet hamile iade edilmektedir.(13) Hamil müracaat hakkını kullanamamaktadır.(14)
İngiltere’de Bills of Exchange Act (1882)’in 13/2 nci maddesi, ileri tarihli çeki geçerli saymakla birlikte, doktrin ve mahkeme kararlarında, bu çekin üzerindeki tarihten önceki durumunun açık olmadığı belirtilmiştir. Söz konusu çekler, keşide tarihine kadar ödenmesi mümkün olmayan bir bonoya benzetilmekte ve ileri keşide tarihli bir çeki dikkatsizlik sonucu ödeyen bankacının, hesap sahibini borçlandıramayacağı, çünkü bankanın bu hususta yetkisinin bulunmadığı, ödenmesi durumunda da bunu kendi sorumluluğu altında yapmış olacağı vurgulanmaktadır.(15)
Amerika’da, sonraki tarihli çek, ancak o tarihten sonra ödeme için ibraz edilebilmektedir. Uygulamada daha önce ibraz edilen çekleri, muhatap, ibraz edileceği tarihe kadar hamil hesabına saklamaktadır.(16)
b. Hukukumuzdaki durum
Türkiye’de ise, ileri keşide tarihli çeklerin keşide tarihinden önce ibraz edilmesi durumunda, TTK’nın 707/2 nci maddesi, hükmün amacını aşar şekilde yorumlanarak, söz konusu çekin karşılığının bulunması durumunda. Gördüğünüz gibi muasır medeniyette vadeli çek yok.

www.pressturk.com